Jannah Theme License is not validated, Go to the theme options page to validate the license, You need a single license for each domain name.
التاريخ الإسلامي

نصوص أوروبية عن فتح الأندلس


نصوص أوروبية عن فتح الأندلس

شهِد عهدُ الخليفة الأموي الوليد بن عبد الملك (86-96هـ/705-715م) حركة فتوح واسعة النطاق، اتسعت معها رقعة الدولة العربية الإسلامية اتساعًا عظيمًا، ففتحت بلاد ما وراء النهر وبلاد السند شرقًا، وغربًا استكمل فتح بلاد المغرب وفتحت بلاد الأندلس، والتي كان فتحها من “أعظم الفتوح الذاهبة بالصيت في ظهور الملة الحنيفية”، على حد قول المقري نقلًا عن ابن حيان نقلًا عن الرازي.

 

وقد ورد ذكر أخبار هذا الفتح في عدد كبير من المصادر التي وصلتنا، سواءً العربية – بطبيعة الحال – أو الأوروبية، وهذه الأخيرة هي التي سنخصص لها هذا البحث، والذي سنقوم فيه وَفْقَ تسلسل زمني باستعراض تسعة نصوص من مصادر أوروبية مختلفة بلغتها الأصلية تتحدث عن الفتح الإسلامي للأندلس، ثم نرفق كل نص بتعليق يتضمن مصدره وتاريخه ولغة تدوينه وشرحًا موجزًا له.

 

وقبل الشروع في استعراض النصوص، نختم هذه المقدمة باقتباس من كتاب “أطلس تاريخ الإسلام” للدكتور حسين مؤنس يعلق فيه على فتح الأندلس بقوله: “يعتبر فتح الأندلس تاجًا لفتوح المسلمين في الغرب، فبالإضافة إلى أنه كان فتحًا رائعًا من الناحية العسكرية، فإنه أضاف إلى دولة الإسلام قطرًا ضخمًا من أقطار أوروبا، فامتد الإسلام به على ثلاث قارات، وبهذا الفتح نجح العرب في دخول أوروبا من الغرب في حين فشلوا في دخولها – بمحاولة فتح القسطنطينية – من الشرق، ثم أتيحت لهم الفرصة بعد ذلك للتوغل في غرب أوروبا، وقلبها المسيحي حتى قرب نهر السين، ومن ذلك الحين أصبح الإسلام عاملًا رئيسيًّا من العوامل الموجهة لتاريخ الغرب الأوروبي”.

 

النص الأول:

Sarracenorum Hulit sceptra regni, secundum quod exposuerat pater eius, succedit in regnum. Regnat annis VIIII., uir totius prudentiae in exponendis exercitibus, tantum cum diuino expers fauore, ut paene omnium gentium sibimet proximarum uirtutem confregerit. Romaniamque inter omnia assidua uastatione debilem facit. Insulas quoque prope ad consummationem adduxit. Indiae fines uastando perdomuit. In occiduis quoque partibus regnum Gothorum antiqua soliditate firma tum apud Spanias per ducem sui exercitus nomine Musae adgressus edomuit et regno abiecto uectigales fecit.

 

جاء هذا النص في “المدونة البيزنطية – العربية” (Chronica Byzantia-Arabica)، ويعود تاريخها للعام 743 أو 744م، وكتبت باللغة اللاتينية، ويتحدث النص عن الخليفة الأموي الوليد بن عبد الملك (Hulit) وبعض الأمور التي قام بها في خلافته، ومنها فتح إسبانيا والقضاء على مملكة القوط على يد قائده موسى بن نصير (Musae).

 

النص الثاني:

Huius temporibus in era DCCXLVIIII anno imperii eius quarto, Arabum LXLII, Ulit sceptra regni quinto per anno retinente, Rudericus tumultuose regnum ortante senatu inuadit. Regnat anno uno. Nam adgregata copia exercitus aduersus Arabas una cum Mauros a Muze missos, id est, Taric Abuzara et ceteros, diu sibi prouinciam creditam incursantibus simulque et plerasque ciuitates deuastantibus, anno imperii Iustiniani quinto, Arabum nonagesimo tertio, Ulit sexto, in era DCCL Transductinis promonturiis sese cum eis confligendo recepit eoque prelio fugatum omnem Gothorum exercitum, qui cum eo emulanter fraudulenterque ob ambitionem regni aduenerant, cecidit. Sicque regnum simulque cum patriam male cum emulorum internicione amisit, peragente Ulit anno sexto. … Huius temporibus in era DCCXLIIII, anno imperii eius quarto, Arabum XLII, Ulit quinto, dum supra nominatos missos Spania uastaretur et nimium non solum hostili, uerum etiam intestino furore confligeretur, Muze et ipse, ut miserrimam adiens per Gaditanum.

 

جاء هذا النص في “المدونة المستعربية” (Chronica Muzarabica)، ويعود تاريخها للعام 754م، وكتبت باللغة اللاتينية، ويذكر النص أنه في خلافة الوليد بن عبد الملك (Ulit) قام رودريق (Rudericus) بالاستلاء على عرش إسبانيا، وحارب العرب والبربر الذين أرسلهم موسى بن نصير (Muze) مع طارق بن زياد (Taric Abuzara) والآخرين، ولكنه انهزم وضاعت المملكة والبلاد، وبعدها بفترة عبر موسى بن نصير بنفسه المضيق إلى إسبانيا، ويلاحظ القارئ أن هناك خلطًا بين طارق بن زياد وبين أبو زرعة طريف بن مالك صاحب الحملة الاستطلاعية إلى الأندلس، وهذا أمر يتكرر في عدد من المصادر الأوروبية.

 

النص الثالث:

10. Tunc Sarracinorum gens infidelis et Deo inimica ex Aegypto in Africam cum nimia multitudine pergens, obsessam Cartaginem cepit captamque crudeliter depopulata est et ad solum usque prostravit.

 

46. Eo tempore gens Sarracenorum in loco qui Septem (Septa) dicitur ex Africa transfretantes, universam Hispaniam invaserunt. Deinde post decem annos cum uxoribus et parvulis venientes, Aquitaniam Galliae provinciam quasi habitaturi ingressi sunt. Carolus siquidem cum Eudone Aquitaniae principe tunc discordiam habebat. Qui tamen in unum se coniungentes, contra eosdem Sarracenos pari consilio dimicarunt. Nam inruentes Franci super eos, trecenta septuaginta quinque milia Sarracenorum interimerunt; ex Francorum vero parte mille et quingenti tantum ibi ceciderunt. Eudo quoque cum suis super eorum castra inruens, pari modo multos interficiens, omnia devastavit.

 

جاء هذان النص في الكتاب السادس من “تاريخ اللومبارد” (Historia Langobardorum) لبولس الشماس (Paulus Diaconus)، ويعود تاريخه إلى أواخر القرن الثامن الميلادي، وكتب باللغة اللاتينية، ويتناول الفصل العاشر خبر قيام المسلمين القادمين من مصر بغزو إفريقية واستيلائهم على قرطاج، أما الفصل السادس والأربعين، فيذكر خبر قيام المسلمين الذين عبروا من سبتة بإفريقية بغزو إسبانيا، كما يتطرق للحديث عن معركة بلاط الشهداء.

 

النص الرابع:

His temporibus in Spania super Gotos regnabat Witiza, qui regnavit annis VIII et menses III. Iste deditus in faeminis, exemplo suo sacerdotes ac populum luxuriosae vivere docuit, irritans furorem Domini. Sarraceni tunc in Spania ingrediunt. Goti super se Rudericum regem constituunt. Rudericus rex, cum exercitu magno Gotorum, Sarracenis obviam venit in prelio, sed inito prelio, Goti debellati sunt a Sarracenis. Sicque regnum Gotorum in Spania finitur et infra duos annos Sarraceni paene totam Spaniam subiciunt.

 

جاء هذا النص في “مدونة مواسياك” (Chronicon Moissiacense)، ويعود تاريخها للعام 818م، وكتبت باللغة اللاتينية، ويذكر النص أنه عندما كان يحكم إسبانيا ملك القوط غيطشة (Witiza) – الذي كان متفانيًا في حب النساء، واقتدى به الكهنة والشعب في عيش حياة الترف، حتى أثار غضب الرب، دخل المسلمون إسبانيا، وجعل القوط رودريق (Rudericus) ملكًا عليهم، فواجه المسلمين بجيش كبير، وانهزم أمامهم وسقطت مملكة القوط، وفي غضون عامين أخضع المسلمون كامل إسبانيا تقريبًا.

 

النص الخامس:

Ruderico regnante gotis Spanie anno regni sui tertio ingressi sunt sarraceni in Spania die III idus nouembris era DCCLII. Regnante in Africa Ulid, amir almuminin filio de Abdelmelic anno arabuon centesimo. era et anno quo supra ingressus est Abuzubra sub Muza ducem in Africa comanente et maurorum patrias defecante. Alio anno ingressus est Taric. Tertio anno prelio jam eodem Taric agente cum Ruderico ingressus est Muza iben Nuzeir, et periit regnum gotorum. De rege quidem Ruderico nulla causa interitus ejus cognita manet usque in odiernum diem. Arabes tamen regionem simul cum regno possessam. Omnis decor gotice gentis pabore uel ferro periit. Quia non fuit in illis pro suis delictis digna penitentia. Et quia derelinquerunt precepta Domini et sacrorum canonum instituia. Dereliquid illos Dominus ne possiderent desiderauilem terram. Et qui semper dextera Domini adjuti hostiles Ímpetus deuincebant tellasque bellorum prostrabant judicio Dei a paucis superati pene ad nicilum sunt redacti, ex quibus multi ucusque dinoscuntur manere humiliati. Urbs quoque Toletana cunctarumque gentium uictrix ismaeliticis triumfis uicta subcumbuit eisque subjecte deseruit. Sicque peccatis concruentibus Ispania ruit. Anno gotorum CCCLXXX.

 

جاء هذا النص في “المدونة المتنبئة” (Chronica Prophetica)، ويعود تاريخها للعام 883م، وكتبت باللغة اللاتينية، ويذكر النص أنه عندما كان رودريق (Ruderico) يحكم إسبانيا، وكان أمير المؤمنين الوليد بن عبد الملك (Ulid, amir almuminin filio de Abdelmelic) يحكم إفريقية، دخل أبو زرعة طريف بن مالك (Abuzubra) الذي كان تحت قيادة موسى بن نصير (Muza iben Nuzeir) إسبانيا، وفي العام التالي دخل طارق بن زياد (Taric)، وبعد ثلاث سنوات من المعركة التي خاضها طارق ضد رودريق، دخل موسى بن نصير وهلكت مملكة القوط بسبب خطاياهم وتخليهم عن وصايا الرب، ولم يعرف سبب وفاة رودريق، بينما استسلمت طليطلة للإسماعيليين المنتصرين.

 

النص السادس:

Sicut jam supra retulimus, Ruderico regnante, Gothis in Spania, per filios Vitizani Regis oritur Gothis rixarum discessio: ita ut una pars eorum Regnum dirutum videre desiderarent: quorum etiam favore atque farmalio Sarraceni Spaniam sunt ingressi anno Regni Ruderici tertio, die III. Idus Novembris, Era DCCLII, Regnante in Africa Ulit Amiralmuinin filio de Abdelmelic, anno Arabum C. Ingressus est primum Abzuhura in Spania sub Muza Duce in Africa conmanente et Maurorum patrias defecante. Alio anno ingressus est Tarik. Tertio anno jam eodem Taric praelio agente cum Ruderico, ingressus est Muza Iben Muzeir, et periit Regnum Gothorum, et tunc omnis decor Gothicae gentis pavore vel ferro periit. De Rege quoque eodem Ruderico nulli causa interitus ejus cognita manet usque in presentem diem.

 

جاء هذا النص في “مدونة البلدة” (Chronicon Albeldense)، ويعود تاريخها للعام 883م، وكتبت باللغة اللاتينية، و يذكر النص أنه عندما كان رودريق (Ruderico) يحكم إسبانيا وقع الانقسام بين القوط بسبب أبناء الملك غيطشة (Vitizani) الذين أرادوا تدمير المملكة بمساعدة المسلمين الذين دخلوا إسبانيا عندما كان أمير المؤمنين الوليد بن عبد الملك (Ulit Amiralmuinin filio de Abdelmelic) يحكم إفريقية، وفي الأول دخل إسبانيا أبو زرعة طريف بن مالك (Abzuhura) الذي كان تحت قيادة موسى بن نصير (Muza Iben Muzeir)، وفي العام التالي دخل طارق بن زياد (Taric)، وبعد ثلاث سنوات من المعركة التي خاضها طارق ضد رودريق، دخل موسى بن نصير وسقطت مملكة القوط، ولم يعرف سبب وفاة رودريق.

 

النص السابع:

Postquam Vitiza fuit defunctus, Rudericus in regno est perunctus, cuius tempore adhuc in peiori nequitia creuit Spania. Anno regni illius tertio, ob causam fraudis filiorum Vittizanis, Sarraceni ingressi sunt Spaniam. Quumque rex ingressum eorum cognouisset, statim cum exercitu egressus est eis ad bellum; sed suorum peccatorum clade oppressi, et filiorum Vittizanis fraude detecti, Gotti in fugam sunt uersi, quo exercitus fugatus usque ad internicionem pene est deletus; et quia dereliquerunt Dominum ne seruirent ei in iustitia et ueritate, derelicti sunt a Domino ne habitarent terram desiderabilem. De Ruderico vero rege, cuius iam mentionem fecimus, non certam cognouimus causam interitus eius. Rudis namque nostris temporibus, quum ciuitas Viseo et suburbium eius iussunostro esset populatum, in quadam ibi baselica monumentum inuentum est, ubi desuper epitaphium huiusmodi est conscriptum: Hic requiescit Rudericus ultimus rex Gotorum.

 

جاء هذا النص في “مدونة ألفونسو الثالث” (Crónica de Alfonso III)، ويعود تاريخها لأيام ملك أستورياس ألفونسو الثالث (866-910م)، وكتبت باللغة اللاتينية، ويذكر النص أنه بعد وفاة ملك القوط غيطشة (Vitiza) انتخب رودريق (Rudericus) ملكًا، وبسبب خيانة أبناء غيطشة غزا المسلمون إسبانيا، فقاد رودريق جيشًا لمواجهتهم، فانهزم وأبيد الجيش تقريبًا، وكان ذلك بسبب خطايا القوط وتخليهم عن وصايا الرب إضافة لخيانة أبناء الملك السابق، أما عن رودريق فلم يُعرَف شيء مؤكد عن موته، ولكن تم العثور في كنيسة بمدينة فيزيو – الواقعة شمال البرتغال حاليًّا – على شاهد قبر مكتوب عليه: “هنا يرقد رودريق آخر ملوك القوط”.

 

النص الثامن:

τέθνηκεν Ἀβιμέλεχ, ὁ τῶν Ἀράβων ἀρχηγός, καὶ ἐκράτησεν Οὐαλίδ, ὁ υἱὸς αὐτοῦ, ἔτη ἐννέα. Τῷ δʹ αὐτῷ ἔτει πάλιν ὑπέστρεψεν Ἰουστινιανὸς εἰς τὴν βασιλείαν, καὶ ῥᾳθύμως καὶ ἀμελῶς ταύτην διακυβερνῶν, τῆς Ἀφρικῆς ἐπεκράτησαν ὁλοσχερῶς οἱ Ἀγαρηνοί. Τότε ὁ τοῦ Μαυίου ἔγγονος μετὰ ὀλιγοστοῦ τινος λαοῦ διεπέρασεν ἐν Ἱσπανίᾳ, καὶ ἐπισυνάξας πάντας τοὺς ἐκ τοῦ γένους αὐτοῦ, ἐκράτησεν τὴν Ἱσπανίαν μέχρι τῆς σήμερον, ὅθεν οἱ τὴν Ἱσπανίαν κατοικοῦντες Ἀγαρηνοὶ Μαυιᾶται κατονομάζονται.

 

جاء هذا النص كتاب “إدارة الإمبراطورية” (De Administrando Imperio) للإمبراطور البيزنطي قسطنطين السابع بورفيروجنيتوس (Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος)، ويعود تاريخه للعام 952م، وكتب باللغة اليونانية، ويذكر النص أنه بعد وفاة زعيم العرب عبد الملك بن مروان (Ἀβιμέλεχ)، خلفه ابنه الوليد (Οὐαλίδ) الذي حكم تسع سنوات، وبسبب تراخي الحكومة البيزنطية وإهمالها، سيطر الهاجريون على كامل إفريقية وملكوها، ثم عبر حفيد معاوية (Μαυίου) مع عدد قليل من الرجال إلى إسبانيا، وبعد أن جمع كل قبيلته معًا سيطر عليها حتى هذا اليوم، ولذلك يسمى الهاجريون المقيمون في إسبانيا بالمعاويين.

 

النص التاسع:

Igitur era DCCXLVII, Hulit fortissimus rex barbarorum totius Africe, ducatu Iuliani comitis filiorumque Vitize, Taric strabonem, unum ex ducibus exercitus sui cum XXV. millibus pugnatorum peditum ad Yspanias premisit, ut cognita Iuliani dubia fide, bellum cum Yspano rege inciperet. … At Rodericus dum hostis auditur advenisse, collecto Gotorum robustissimo exercitu, acer et imperterritus primo subiit pugne; adeo quod per septem continuos dies infatigabiliter dimicans, XVI millia ex Taric peditibus interfecere. … Muza exercitus Africani regis princeps, cum infinita multitudine equitum, peditumque ad Yspaniam dirigitur. Dein renovato bello, turmas unas post alias, ad prelium barbarus augere cepit. Porro Yspanus rex more solito, prelio intentus, cepit acrius instare, ac propensus in hostes ferire. Cum tandem instantibus barbaris, Yspani milites deficere ceperunt, atque pre longitudine belli fatigati, quisque hosti locum dare. Rodericus, post ubi nulla sibi auxilia videt, per aliquot dies paulatim terga prebens, pugnando occubuit.

 

جاء هذا النص في كتاب “التاريخ الصامت” (Historia Silense)، ويعود تاريخه للفترة ما بين عامي 1109-1118م، وكتب باللغة اللاتينية، ويتحدث النص عن قيام الوليد بن عبد الملك (Hulit) “أقوى ملوك البرابرة بجميع إفريقية” بتسيير جيش من المشاة إلى إسبانيا تحت إرشاد يوليان (Iuliani) وأبناء غيطشة (Vitize) يقوده طارق بن زياد (Taric) الذي بعد أن اطمأن إلى يوليان بدأ الحرب ضد الملك الإسباني رودريق (Rodericus)، فقام هذا الأخير بتجميع جيش قوي وخاض معركة ضد طارق استمرت سبعة أيام، قُتل فيها ستة عشرة ألف من جيش طارق، ثم بعد ذلك عبر موسى بن نصير (Muza) أمير جيش الملك الإفريقي مع عدد كبير من الفرسان والمشاة، وتجددت المعركة، وانهزم القوط بعد أن أنهكهم التعب، بينما تراجع رودريق لعدة أيام قبل أن يخر صريعًا في المعركة.

 

هكذا نكون قد انتهينا من عرض هذه النصوص والتعليق عليها، وفي الختام أود الرد على منشور انتشر منذ مدة على منصة فيسبوك يزعم كاتبه أن “طارق بن زياد هو ابن أمير المؤمنين ملك المغرب، وأنه ربما يكون بذلك وليًّا للعهد، ولا يتبع الأمويين أو موسى بن نصير”، والحقيقة أن المنشور كله عبارة عن جملة من الأخطاء والمغالطات، إلا أنه وللأسف تناقلته عدد من الحسابات على المنصة دون حتى التأكد من صحته.

 

ويستند هذا الادعاء الزائف إلى ورقة من مخطوط يعود تاريخه إلى القرن 14م بعنوان “مجموعة من سجلات ملوك العهد القديم والأمم والقناصل والأباطرة الرومان والملوك القوطيين وممالك قشتالة وأراغون ونابارا والبرتغال” (Compendio de crónicas de reyes del Antiguo Testamento, gentiles, cónsules y emperadores romanos, reyes godos y de los reinos de Castilla, Aragón, Navarra y Portugal)، ويتحدث النص المكتوب في هذه الورقة عن فتح الأندلس، ويشير إلى طارق بن زياد بأنه “ابن أمير المؤمنين ملك المغرب”، دون أن يذكر اسم هذا الملك صراحة، وربما توهم المؤلف فظن أن لقب أمير المؤمنين هو اسمه، ومهما يكن فإنه لا أحد في تلك الفترة ينطبق عليه هذا الوصف سوى الخليفة الوليد بن عبد الملك.

 

والحقيقة أن الأمر كله لا يتعدى سوى خطأ وقع فيه المؤلف أو الناسخ، فبنى عليه صاحب ذلك المنشور قصته السخيفة، وضرب بما أجمعت عليه المصادر التاريخية عرض الحائط، وحتى يتبين للقارئ مدى سخف هذا الادعاء، أشير هنا إلى خطأ مشابه في “مدونة المسلم الرازي” (Crónica del Moro Rasis)، ولكن هذه المرة يجعل الكاتب من طارق ابنًا لنصير (Tarife/Taric el fijo de Nazayr)، وللإشارة فهذه المدونة هي ترجمة إسبانية عن نسخة برتغالية لقطعة من كتاب “أخبار ملوك الأندلس” للمؤرخ أحمد بن محمد بن موسى الرازي (ت. 344هـ).

 

وفي الأخير هناك مسألة أخرى أيضًا لا بأس من أن أشير إليها، وهي أننا نجد في بعض التواريخ الأوروبية إضفاء لقب “ملك” على بعض الولاة المسلمين، ونضرب مثالًا على ذلك بـ “مدونة مواسياك” التي تذكر أخبار فتوح ولاة الأمويين على الأندلس بجنوب فرنسا، ويظهر فيها هؤلاء الولاة متصفين بهذا اللقب، حيث تصف المدونة كلًّا من السمح بن مالك الخولاني (Sema) وعنبسة بن سحيم الكلبي (Ambisa) وعقبة بن الحجاج السلولي (Ocupa) بـ “ملك المسلمين” (Rex Sarracenorum)، وتصف عبد الرحمن بن عبد الله الغافقي (Abderaman) بـ “ملك إسبانيا” (Rex Spanie).

 

ثبت المصادر والمراجع:

Joannes Gil, Corpus Scriptorum Muzarabicorum, Vol. 1, Madrid, 1973

 

Paulus Diaconus, Historia Langobardorum, ed. Ludwig Bethmann and Georg Waitz, Hannover, 1878

 

David Claszen and J. M. J. G. Kats, Chronicon Moissiacense Maius: A Carolingian World Chronicle from Creation Until the First Years of Louis the Pious, Vol. 2, MPhil Thesis, Leiden University, 2012

 

Manuel Gómez-Moreno, Las primeras crónicas de la Reconquista: el ciclo de Alfonso III, Boletín de la Real Academia de la Historia, Tomo 100, 1932

 

Enrique Flórez, España Sagrada: Theatro geográfico-histórico de la Iglesia de España, Tomo 13, Segunda edicion repetida, Madrid, 1816

 

Crónica de Alfonso III, ed. Zacarías García Villada, Madrid, 1918

 

Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperio, ed. Gy. Moravcsik, trans. R. J. H. Jenkins, Washington, D.C., Dumbarton Oaks, 1967

 

Historia Silense, ed. Francisco Santos Coco, Madrid, 1921

 

Pascual de Gayangos, Memoria sobre la autenticidad de la crónica denominada del moro Rasis, Madrid, Real Academia de la Historia, 1850





المصدر

اترك تعليقاً

لن يتم نشر عنوان بريدك الإلكتروني. الحقول الإلزامية مشار إليها بـ *

زر الذهاب إلى الأعلى